Hoogtepunten van Figuig

Figuig is een historische oase vol palmen. Meer dan 200.000 stuks staan verspreid in en rond de stad. Water uit natuurlijke bronnen wordt verdeeld door de stad en omgeving met een oud en complex stelsel van irrigatiekanalen en bassins, om velden te bevloeien en begroeiing te laten opbloeien. Aan de palmen groeien dadels en elk jaar, in de herfst, wordt er groot geoogst. Elke boom levert kilo’s dadels. Eén kilo dadels van de kwaliteit die Figuig levert, brengt zo’n €15 op. Een fors bedrag voor een plaats waar mensen leven van maar €300 per maand.

Wij zijn na de oogst, in de winter, in Figuig en het is samengevat weer de stad in slaap die ’t het grootste deel van het jaar is. Werk uit toerisme en handel met het buitenland zijn praktisch verdwenen sinds de grens met Algerije gesloten is en doorreizen onmogelijk is geworden. Dat lijkt nog wel even zo te blijven, omdat er spanningen bestaan tussen Marokko en Algerije die niet zomaar opgelost zijn. We vinden wel een heerlijk rustige plek waar de mensen vriendelijk oprecht en wederzijds nieuwsgierig er het beste van proberen te maken.

Hoogtepunten van Figuig

Toch speelt zich het meeste af achter gesloten deuren, of op plekken die wij simpelweg niet kunnen vinden in de wir-war van straatjes in de verschillende stadsdelen. Een gids is écht nodig om plekken te vinden die van oudsher bewust verstopt lagen, of om duiding te geven aan een steen bij de ingang van een moskee, die, om water te besparen, bij aanraking symbolisch reinigt voor het binnengaan. We zitten op een bankje op een overdekte koele centrale plaats, waar vroeger discussies werden gevoerd tussen de oudsten, als er conflicten waren in de gemeenschap. Ikram, onze gids, legt uit.

Ksour in Figuig

De stad bestaat uit zeven stadsdelen, of ksour, die op hun beurt gelegen zijn óp of onder ‘de Jorf’, een geologische richel die Figuig opsplitst in upper en lower Figuig. Elke wijk is historisch gezien een zelfstandige vesting. Tussen de wijken werd lang en bloedig gevochten om controle over het water uit de bronnen. Dat is onder het Franse protectoraat beëindigd. De vele muren, torens, poorten en de wir-war van straatjes waarin een vreemdeling makkelijk verdwaalt herinneren nog aan deze geschiedenis.

Irrigatie in Figuig

Door elke ksar (enkelvoud van ksour), ligt een netwerk van waterwegen, opgesplitst in irrigatiekanalen die zijn ontworpen om elke landeigenaar onafhankelijk van water te bedienen. Daartoe zijn ook vele bassins aangelegd; bakken voor water soms zo groot als een zwembad. In de eerste plaats zijn ze bedoeld voor de bomen en planten, maar ’s zomers worden ze ook gebruikt voor afkoeling en plezier. Ze liggen beschut tussen de palmeraies en verborgen achter oude muurtjes van palmtakken en leem. Op strategische punten staan oude wachttorens, waar vanaf men vroeger vijanden uit de andere stadsdelen kon zien aankomen.

We volgen de smalle paadjes dwars door de landerijen van Ksar Zenaga, gelegen in lower Figuig. Hier gaat het er het meest traditioneel aan toe. Een Berber-vrouw staat kleding te wassen in het warme water in het irrigatiekanaal. Arbeiders klimmen in de palmen om ze te ontdoen van dode palmtakken. Een man wast zich in een bassin dat is bestemd als hamam. Door de straatjes lopen vrouwen in traditionele witte gewaden. We worden teruggeworpen in de tijd en zouden herhaaldelijk verdwaald zijn als we geen gids hadden om ons al deze hoogtepunten van Figuig te laten zien.

Terug in upper Figuig komen we langs hoogtepunten van Figuig die we al wel zonder gids hadden weten te vinden. Al blijkt dat er vlakbij meer is dat we simpelweg zouden hebben gemist. We bekijken een oud aquaduct en een verborgen warme ondergrondse hamam, in de omgeving van een opmerkelijke oude octogonale stenen minaret uit de 6e eeuw voor Christus. De oudheid van het gebouw maakt de enorme geschiedenis van de stad een klein beetje tastbaar. De niet-vierkante architectuur vindt oorsprong in de Sahel, een gebied dat zich oostelijk van Marokko uitstrekt. We hebben die kant op al staan uitkijken vanaf het terras bij Hotel Figuig, waar we overnachten op de camping. Dat we nog zó dicht bij de grens zouden komen dat een paar militairen een kijkje bij ons komen nemen, hadden we niet gedacht. Dat is een verhaal voor later.